Mięśnie dna miednicy: anatomia, funkcje i znaczenie mięśni Kegla

Czym są mięśnie Kegla?

Czym są mięśnie Kegla, inaczej mięśnie dna miednicy? Mięśnie dna miednicy są jednym z kluczowych elementów układu mięśniowego człowieka, zwłaszcza u kobiet. Ich zadania wykraczają daleko poza stereotypowe skojarzenia z nietrzymaniem moczu. Dno miednicy to wielowarstwowa struktura mięśniowo-powięziowa, której dobra kondycja wpływa na funkcje moczowo-płciowe, trawienne, seksualne i posturalne. Niestety, ich dysfunkcje są powszechne, a jednocześnie wciąż zbyt rzadko diagnozowane i leczone.

Gdzie znajdują się mięśnie dna miednicy?

Dno miednicy zbudowane jest z trzech warstw mięśni i struktur łącznotkankowych. Najgłębiej położoną warstwą jest przepona miednicy (levator ani), obejmująca m.in. mięsień łonowo-odbytniczy (puborectalis), łonowo-guziczny (pubococcygeus) oraz biodrowo-guziczny (iliococcygeus). Są to mięśnie odpowiedzialne za podtrzymywanie narządów miednicy mniejszej.

Środkową warstwę stanowi przepona moczowo-płciowa, obejmująca mięśnie poprzeczne głębokie krocza oraz zwieracz zewnętrzny cewki moczowej. Warstwa zewnętrzna to mięśnie powierzchowne krocza, jak mięsień opuszkowo-gąbczasty czy kulszowo-jamisty, istotne m.in. dla funkcji seksualnych.

Mięśnie dna miednicy są unerwiane przez nerw sromowy (nervus pudendus), co umożliwia zarówno ich mimowolne, jak i świadome kontrolowanie.

Funkcje mięśni Kegla u kobiet

Mięśnie dna miednicy pełnią istotną rolę

1. Utrzymywanie narządów miednicy

Ich głównym zadaniem jest podtrzymywanie pęcherza moczowego, macicy i odbytnicy we właściwej pozycji anatomicznej. Dzięki ich napięciu organy te nie przemieszczają się pod wpływem siły grawitacji czy wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej.

2. Kontrola mikcji i defekacji

Mięśnie dna miednicy współpracują z mięśniami zwieraczy, umożliwiając kontrolę oddawania moczu i stolca. Osłabienie lub dysfunkcja tych mięśni może prowadzić do nietrzymania moczu lub kału.

3. Funkcja seksualna

Podczas współżycia mięśnie dna miednicy kurczą się i rozluźniają, wspomagając odczuwanie przyjemności seksualnej. Utrata ich elastyczności może prowadzić do bólu, spadku libido lub trudności w osiąganiu orgazmu.

4. Stabilizacja postawy

Dno miednicy działa w synergii z mięśniami głębokimi tułowia, jak poprzeczny brzucha i przepona. Ich współdziałanie stabilizuje miednicę i kręgosłup lędźwiowy.

Dysfunkcje mięśni dna miednicy

Mięśnie dna miednicy mogą być nie tylko osłabione, ale również nadmiernie napięte. Oba te stany określa się jako dysfunkcje mięśni dna miednicy i mogą one znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie kobiety.

Osłabienie mięśni dna miednicy

Gdy mięśnie są zbyt słabe, nie są w stanie skutecznie pełnić swoich funkcji podtrzymujących i kontrolnych. Może to prowadzić do takich objawów jak:

• nietrzymanie moczu lub stolca,
• obniżenie narządów rodnych,
• zmniejszone doznania seksualne.

W tym przypadku koniecznie jest wprowadzenie leczenia, które pozwoli wzmocnić mięśnie np. elektrostymulacja przy użyciu elektrostymulatora mięśni Kegla. 

Nadmierne napięcie mięśni Kegla (mięśnie hipertoniczne)

W przypadku hipertoniczności, mięśnie dna miednicy są w stanie permanentnego napięcia, co może prowadzić do:

• bólu w obrębie miednicy,
• dyspareunii (bólu podczas współżycia),
• trudności w oddawaniu moczu lub stolca,
• uczucia niepełnego opróżnienia pęcherza,
• przewlekłego napięcia i stresu w dolnych partiach ciała.

W przypadku hipertoniczności, terapia różni się od typowego wzmacniania mięśni – konieczne jest nauczenie się rozluźnienia mięśni i prawidłowego oddechu przeponowego, a także stosowanie technik relaksacyjnych i pracy z ciałem.

Napięte mięśnie miednicy często manifestują się jako nietrzymanie moczu oraz zwiększona potrzeba wizyt w toalecie. Jeśli korzystasz z toalety częściej niż co 3-4 godziny, może to być spowodowane napięciem w obrębie dna miednicy. Również różne dolegliwości bólowe związane z miednicą, w tym ból dolnej części pleców i pośladków, mogą być efektem napiętych mięśni miednicy.

Skutki dysfunkcji mięśni Kegla

Nieprawidłowe funkcjonowanie mięśni dna miednicy może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych.

Nietrzymanie moczu

To jedna z najczęstszych dolegliwości wynikających z dysfunkcji tych mięśni. Wyróżniamy:

• Wysiłkowe nietrzymanie moczu (SUI) – spowodowane osłabieniem mięśni odpowiedzialnych za zamykanie cewki moczowej; objawia się wyciekiem moczu podczas kaszlu, kichania czy wysiłku.
• Naglące nietrzymanie moczu (UUI) – wynika z nadreaktywności wypieracza pęcherza; kobieta odczuwa nagłą, silną potrzebę oddania moczu, często z wyciekiem.
• Mieszane nietrzymanie moczu – połączenie objawów SUI i UUI.
• Przepełnieniowe nietrzymanie moczu – spowodowane niepełnym opróżnianiem pęcherza i jego przepełnieniem.
• Nietrzymanie o podłożu neurologicznym - wynikające z chorób neurologicznych takich jak stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera czy stan po udarze mózgu.

Obniżenie narządów miednicy

Osłabienie struktur podtrzymujących narządy prowadzi do ich obniżenia (prolaps). Może to dotyczyć pęcherza (cystocele), odbytnicy (rectocele), macicy (uterine prolapse), a nawet jelita cienkiego (enterocele). Objawia się to uczuciem ciężkości, obecności "ciała obcego" w pochwie, trudnościami w oddawaniu moczu i stolca oraz dyskomfortem podczas stosunku.

Ból miednicy

Dysfunkcje mogą wywoływać przewlekły ból w obrębie miednicy, lędźwi i pachwin, związany z przeciążeniem mięśni lub ich nadmiernym napięciem.

Zaburzenia seksualne

Napięcie, bolesność lub osłabienie mięśni może prowadzić do dyspareunii (bólu przy współżyciu), spadku odczuwania doznań oraz zmniejszenia satysfakcji z życia seksualnego.

Diagnostyka

Ocena stanu mięśni dna miednicy może być przeprowadzona przez ginekologa, urologa lub fizjoterapeutę uroginekologicznego. Diagnostyka obejmuje:

• wywiad i ocena objawów,
• badanie palpacyjne przez pochwę lub odbyt,
• ocena siły skurczu wg skali Oxford,
• badania obrazowe (np. USG, rezonans miednicy),
• badania urodynamiczne.

Leczenie i profilaktyka

W zależności od przyczyny i nasilenia objawów stosuje się:

Ćwiczenia mięśni dna miednicy (ćwiczenia mięśni Kegla)

Regularne ćwiczenia mięśni Kegla wzmacniają siłę i poprawiają elastyczność mięśni. Oczywiście ważna jest również poprawność ich wykonywania, dlatego zanim zaczniesz wykonywać trening mięśni dna miednicy skonsultuj się z fizjoterapeutką uroginekologiczną, która oceni pracę mięśni, a także zaleci odpowiednie zestawy ćwiczeń.

Fizjoterapia uroginekologiczna

W ramach fizjoterapii uroginekologicznej specjaliści stosują różnorodne techniki, które mają na celu poprawę funkcji mięśni dna miednicy, redukcję bólu oraz wsparcie w rehabilitacji pooperacyjnej.

Terapia manualna polega na zastosowaniu różnych technik manualnych, które pomagają w rozluźnieniu napiętych mięśni oraz poprawie ich funkcji. Biofeedback jest metodą, która pozwala pacjentkom na naukę kontroli nad mięśniami dna miednicy poprzez monitorowanie ich pracy w czasie rzeczywistym. Elektrostymulacja natomiast wykorzystuje impulsy elektryczne do stymulacji mięśni, co może być pomocne w ich wzmocnieniu oraz w leczeniu nietrzymania moczu.

Dzięki fizjoterapii uroginekologicznej możliwe jest nie tylko złagodzenie objawów, ale także poprawa jakości życia kobiet. Warto pamiętać, że terapia powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjentki, a jej skuteczność może być wspierana przez regularne ćwiczenia oraz zdrowy styl życia. Współpraca z lekarzem oraz specjalistą fizjoterapii jest kluczowa w procesie rehabilitacji i powrotu do pełnej sprawności. 

Farmakoterapia

Leki zmniejszające nadreaktywność wypieracza lub miejscowe estrogeny.

Pessaroterapia

Pessaroterapia to mechaniczne podparcie narządów za pomocą pessara, który jest specjalnym urządzeniem stosowanym w ginekologii i urologii. Pessary są najczęściej wykonane z silikonu lub gumy i mają różne kształty oraz rozmiary, co pozwala na ich dostosowanie do indywidualnych potrzeb pacjentek.

Stosowanie pessara jest szczególnie pomocne w przypadkach nietrzymania moczu, obniżenia narządów rodnych, a także w leczeniu niektórych rodzajów prolapsów. Pessary działają poprzez podtrzymywanie narządów wewnętrznych, co może przynieść ulgę pacjentkom cierpiącym na dolegliwości związane z osłabieniem mięśni dna miednicy.

Leczenie chirurgiczne

W zaawansowanych przypadkach obniżenia narządów lub nietrzymania moczu stosuje się leczenie operacyjne.

Znaczenie świadomości ciała

Edukacja kobiet w zakresie anatomii, funkcji i znaczenia mięśni dna miednicy ma kluczowe znaczenie dla profilaktyki. Trening świadomego napinania i rozluźniania mięśni dna miednicy (ćwiczenia na mięśnie Kegla), szczególnie w ciąży i po porodzie, może zapobiec wielu problemom w przyszłości, a także poprawić jakość życia.

Bibliografia

1. Yates, A. (2019). Female pelvic floor 1: anatomy and pathophysiology. Nursing Times, 115(5), 18-21.

2. Woodley, S. J., Lawrenson, P., Boyle, R., Cody, J. D., Mørkved, S., Kernohan, A., & Hay-Smith, E. J. C. (2020). Pelvic floor muscle training for preventing and treating urinary and faecal incontinence in antenatal and postnatal women. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2020(5), CD007471.

3. Dumoulin, C., Cacciari, L. P., & Hay-Smith, E. J. C. (2018). Pelvic floor muscle training versus no treatment, or inactive control treatments, for urinary incontinence in women. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2018(10), CD005654.

4. Ghoniem, G. M., Elgamasy, A.-N., Elsergany, R., & Kapoor, D. S. (2014). Grades of Intrinsic Sphincteric Deficiency Associated with Female Stress Urinary Incontinence. International Urogynecology Journal.

5. Bø, K., Sherburn, M. (2005). Evaluation of female pelvic-floor muscle function and strength. Physical Therapy, 85(3), 269–282.